معرفی جشن های باستانی ایران؛ جشن سده

جشن گرفتن یک اتفاق فرخنده اجتماعی است تا به افراد جامعه کمک کند در کنار هم حضور یافته و به شادی و پایکوبی بپردازند. ایرانیان از آنجا که شادی و آسایش خاطر را می ستودند، توجه ویژه ای به برگزاری جشن ها داشتند. در فرهنگ ایرانی باستان در هر ماه حداقل یک جشن برگزار می شد. جشن هایی که زمینه در کنار هم قرار گرفتن افراد جامعه از طبقات مختلف را فراهم نموده و باعث بهبود حال روحی افراد جامعه می شد. در سلسله نوشتارهای معرفی جشن های باستانی ایران، این بار به سراغ جشن سده رفته ایم، تا در خصوص این جشن بیشتر برای شما بگوییم؛

تاریخچه جشن سده

جشن «سده» در کنار عید نوروز و شب یلدا، یکی از مهمترین جشن های فرهنگ ایران باستان است که در دهمین روز از بهمن ماه برگزار می شود. در خصوص فلسفه برگزاری این جشن علت های گوناگونی در منابع مختلف ذکر شده است. برخی از این دلیل ها بر پایه نامگذاری این جشن به عنوان سده و ارتباط آن با عدد صد می باشد. در منبعی آمده است که در روز دهم بهمن ماه تعداد افراد روی زمین به صد نفر رسیده است و مردم به این خاطر این روز را جشن می گیرند. در جای دیگری علت برگزاری جشن سده را فرا رسیدن صدمین روز فصل سرما ذکر کرده اند. در عهد باستان، با شروع آبان و آغاز فصل سرما، آب و هوای زمستانی فرا می رسید و فاصله دهم بهمن تا اول آبان صد روز بود که مردم آن را جشن می گرفتند.

طبق برخی دلایل ذکر شده در منابع نیز برگزاری جشن سده هیچ ارتباطی با عدد صد ندارد و فلسفه دیگری برای آن عنوان شده است. چرا که  واژه «سَدَه» در زبان پهلوی به معنای طلوع کردن و برآمدن است و ارتباطی میان واژه سد که شکل عربی‌ آن «صد» است با «سده» که شکل عربی آن «سذق» است، وجود ندارد.

 در منبع دیگر کشف آتش توسط انسان را علت برگزاری جشن سده دانسته اند. عنصر آتش همواره از طرف مردم ایران زمین مورد احترام و مقدس بوده است و در عهد باستان که تنها وسیله حفاظت انسان در برابر سرما، آتش بود این اهمیت دوچندان بوده است. در افسانه های ایرانی نیز، آتش وسیله ای برای مبارزه، شکست تاریکی و نابودی اهریمن می باشد که به وسیله آن می توان از چنگال تاریکی ها نجات یافت. عنصری که پاک و مطهر است و نباید به هیچ وجه آن را آلوده کرد. حکیم ابوالقاسم فردوسی در روایت اساطیری جالبی در شاهنامه، داستان کشف آتش را این گونه روایت می کند؛ روزی هوشنگ، پادشاه پیشدادی ایران زمین در حال عبور از کوهستانی است که ناگهان ماری را می بیند. هوشنگ برای کشتن مار سنگی به سمت آن پرت می کند و از آنجا که سنگ پرتاب شده چخماق است، در اثر برخورد با سنگ های دیگر جرقه زده و بوته علفی در نزدیکی مار، آتش می گیرد. آنجاست که هوشنگ، راز آتش را کشف کرده و به شکرانه آن مردم را به جشن گرفتن در این روز دعوت می کند.

فلسفه دیگری که برای جشن سده در منابع ذکر شده است به عدد چهل مرتبط است. عدد چهل برای ایرانیان مقدس و قابل احترام بوده است و شاید به همین خاطر است که چهل روز بعد از درگذشت یکی از عزیزان، مجلس یادبودی برای او برگزار می کنند. در ایران باستان سرمای زمستان را به دو دوره چهل روزه تقسیم می کردند که دوره اول چله بزرگ و دوره دوم چله کوچک بود. چله بزرگ اوج سرما و یخبندان زمین بود و با اتمام آن سرما آرام آرام خاتمه یافته و در چله کوچک زمین آهسته آماده آمدن بهار می شد. در برخی منابع علت برگزاری جشن سده را پایان یافتن چله بزرگ می دانستند چرا که دهم بهمن ماه روز چهلم زمستان بود. از سوی دیگر بعد از اتمام شب یلدا در باور ایران خورشید متولد می شد و به این خاطر به آن خرم روز می گفتند و دهم بهمن ماه به مناسبت گذشت چهل روز از تولد خورشید جشن گرفته می شد.

آداب و رسوم جشن سده

آتش عنصری محوری در بیشتر جشن های ایرانیان بود که در بسیاری از آنها بکار گرفته می شد. شاید امروزه همه ما جشن چهارشنبه سوری را مرتبط به آتش بدانیم اما بد نیست بدانید، مهمترین جشنی که در فرهنگ ایران باستان به آتش افروختن در مراسمات آن شناخته می شده است، جشن سده بود. در روزگاران گذشته برگزاری این جشن به این صورت بود که تا غروب روز دهم بهمن ماه، مردم اقدام به جمع آوری هیزم، خار، خاشاک و بوته های خشک در بیابان یا محلی مناسب می کردند و در پایان روز، هیزم های جمع شده را آتش می زدند. مقامات سیاسی به همراه بزرگان مذهبی و مردم گرد این آتش جمع می شدند، شعرا به شعرخوانی، موبدان زرتشتی به خواندن متون مذهبی و ستایش پروردگار و مردم به شادی و پایکوبی مشغول می شدند.

برخی از آتش هایی که در جشن سده برپا می شد آنچنان عظیم بود که در منابع تاریخی نیز از آنان سخن گفته شده است. بیهقی در کتاب معروف خود تاریخ بیهقی، آتش جشن سده در سال 226 هجری را که سلطان مسعود غزنوی برپا کرده بود آنچنان بزرگ توصیف می کند که روشنایی آن از ده فرسنگ دورتر نیز قابل دیدن بوده است. همچنین آورده اند که در جشن سده‌ای که مرداویچ در سال 323 هجری در اصفهان برگزار کرد، دشت و بیابان اطراف شهر سراسر آتش شده بود.

جشن سده جشن بسیار بزرگی بود که تمام مردم شهر برای برگزاری آن بسیج می شدند و مقدمات آن را از جشن نوسره فراهم می کردند. در واقع جشن نوسره، شروع آماده سازی شهر و خانه برای برگزاری جشن سده بود. یکی دیگر از آیین هایی که در جشن سده وجود داشت، تبرک بردن خاکستر آتش این جشن بود. پس از اینکه آتش جشن سده خاموش می شد، کشاورزان خاکستر آن را به عنوان تبرک با خود می بردند و در زمین های کشاورزی خود می ریختند و اعتقاد داشتند این کار می تواند باعث افزایش محصول و خیر و برکت برای آنان شود. امروزه شاهنامه خوانی، نقالی و روایت داستان های اساطیری نیز بخشی از جشن شده است.

تماشاگر یک آیین باستانی باشید

جشن سده از جمله جشن هایی است که هم ‌اکنون نیز در برخی از شهرهای کشور برگزار می شود. تهران، یزد، کرمان، شیراز، اصفهان و اردکان از جمله شهرهایی است که جشن سده امروز در آن برگزار می گردد. میدان مارکار در محله تهرانپارس پایتخت، آتشکده محله رحمت آباد یزد، خانه دولت در کرج و باغچه دولت آباد کرمان از نقاطی است که امروزه جشن سده در آن برگزار می شود.

این جشن ها آنچنان باشکوه و تماشایی است که مردم از ادیان مختلف در کنار هم در این مراسم شرکت می کنند. برنامه های این مراسم آنچنان جذاب، تماشایی و متنوع است که از ظهر روز دهم بهمن آغاز شده و تا شامگاه این روز ادامه پیدا می کند. شما هم می توانید در مراسم برگزاری جشن سده شرکت کنید، اما باید توجه داشته باشید که این یک جشن ملی و مذهبی است و در برگزاری آن مشکلی ایجاد نکنید. عکس گرفتن و فیلمبرداری از این مراسم ایرادی ندارد اما نباید در حین برگزاری مراسم اقدام به خوردن و نوشیدن کنید زیرا این مراسم برای کسانی که در آن شرکت می کنند دارای اهمیت و جایگاه ویژه است. خصوصا در لحظه ای که موبدان شروع به خواندن گاتها می کنند، خوردن و آشامیدن یک بی احترامی محسوب می شود. رعایت سکوت در زمان خواندن گاتها، شاهنامه خوانی و نقالی نیز امری ضروری است.

جشن سده در ادبیات ایران

از جشن سده نیز مانند دیگر جشن های و مراسمات باستانی ایران در ادبیات غنی کشور نام برده شده و شاعران بلند آوازه تاریخ کشور در خصوص این جشن شعر سروده اند و آن را به زیبایی به تصویر کشیده اند. حکیم ابوالقاسم فردوسی روایت کشف آتش توسط پادشاه پیشدادی هوشنگ را به زیبایی در شاهنامه به تصویر کشیده و این چنین سروده است.

یکی روز شاه جهان سوی کوه / گذر کرد با چند کس هم گروه

پدید آمد از دور چیزی دراز / سیه رنگ و تیره تن و تیز تاز

دو چشم از بر سرچو دو چشمه خون / زدود دهانش جهان تیره گون

نگه کرد هوشنگ با هوش و سنگ / گرفتش یکی سنگ و شد تیزچنگ

به زور کیانی رهانید دست / جهان سوز مار از جهانجوی رست

برآمد به سنگ گران سنگ خرد / هم آن و هم این سنگ بشکست گرد

فروغی پدید آمد از هر دو سنگ / دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ

نشد مار کشته ولیکن ز راز / از آن طبع سنگ آتش آمد فراز

جهاندار پیش جهان آفرین / نیایش همی کرد و خواند آفرین

که او را فروغی چنین هدیه داد / همین آتش آن گاه قبله نهاد

بگفتا فروغی ست این ایزدی / پرستید باید اگر بخردی

شب آمد برافروخت آتش چو کوه / همان شاه در گرد او با گروه

یکی جشن کرد آن شب و باده خورد/  سده نام آن جشن فرخنده کرد

ز هوشنگ ماند این سده یادگار /  بسی باد چون او دگر شهریار

ابوالمجد مجدود بن آدم متخلص به سنایی شاعر نامدار قرن پنجم و ششم هجری در شعرش از جشن سده استفاده نموده و سروده است؛

سده بهر نوید فصل بهار / باز عهد استوار خواهد کرد

پیش چونین نَویدگر که تو را / به امید بهار خواهد کرد

برنشان آن گهر که کافر از او / در سقر زینهار خواهد کرد

شادمان زی که در بقات سده / این چنین صدهزار خواهد کرد

منوچهری جشن سده را پایان بخش چله بزرگ و نوید دهنده نوروز دانسته و می سراید.:

بر لشکر زمستان نوروز نامدار / کرده است رای تاختن و قصد کار زار
اینک بیامده است به پنجاه روز پیش / جشن سده تلایه نوروز نامدار

بهترین هدیه برای جشن سده

جشن سده فرصت نیکویی است تا با تهیه یک هدیه مناسب برای عزیزانمان آنها را غافلگیر نموده و باعث شادی و خوشحالی آنها شویم. شما می توانید با مراجعه به بخش محصولات این سایت، هدایای بی نظیری برای عزیزان خود سفارش دهید و یک خاطره ماندگار در ذهن آنها حک کنید.