ادبیات عاشقانه ایران؛ شوهر آهو خانم

عشق در هر قالب و شکلی زیبا، ماندگار و جذاب است و تفاوتی ندارد قالب آن یک فیلم سینمایی باشد یا یک کتاب عاشقانه. خالق اثر اهل کشوری از اروپای شرقی باشد یا آسیای غربی. برخی از رمان های عاشقانه نه تنها در زمان خود به عنوان یک اثر شاخص مطرح شده و مورد استقبال مردم قرار می گیرند بلکه برای همیشه نیز در تاریخ ماندگار می شوند. در ادامه سلسله نوشتارهای معرفی ادبیات عاشقانه ایران این بار به سراغ شوهر آهو خانم اثر علی محمد افغانی رفتیم تا شما را بیشتر با این رمان عاشقانه معاصر ایرانی آشنا کنیم. 

شوهر آهوخانم 

رمان شوهر آهو خانم،  نخستین اثر علی محمد افغانی و از معروف‌ترین رمان های عاشقانه ایرانی قبل از انقلاب است که در زمان انتشار خود از حجیم ترین رمان ها به شمار می رفت. علی محمد افغانی این کتاب را در فاصله سال های 1333 تا 1338، زمانی که در زندان بود به رشته تحریر درآورد و در سال 1340 به چاپ رسانده بود. شوهر آهو خانم در زمان خود به یکی از پرفروشترین و پرخواننده ترین رمان های فارسی تبدیل شد و جایزه بهترین کتاب سال را نیز از آن خود کرد.

چاپ رمانی حجیم در دهه 30 و 40 ریسک زیادی برای ناشران بود و شاید همین دلیل باعث شد تا علی محمد افغانی، با سرمایه خود کتاب را در دو هزار نسخه منتشر کند. انتشار این رمان حجیم در سال 1340حادثه ای مهم در بازار کتاب بود و تاثیر شگرفی بر ادبیات داستانی ایران بر جای گذاشت.

«شوهر آهوخانم» شاهکارى است که انتشار آن نه تنها از نظر ادبى، نویدبخش و شورانگیز و دلگرم‌کننده بود، بلکه از لحاظ تاریخى و اجتماعى نیز یک اتفاق روشن و امیدوارکننده در آن سالها محسوب می شد و پیام آور این مهم بود که به رغم تمام تلخکامی ها و فروماندگی ها نباید امید را از ایرانى گرفت. علی‌محمد افغانی توانایی بسیار فوق العاده ای در تصویرسازی دارد و قلم او در ساختن تصاویر بسیار تواناست و همین توانایی بی نظیر باعث شده ست که در این رمان نیز از پس تصویرسازی، شخصیت پردازی و بیان جزئیات با ظرافتی خاص برآمده است.

علی محمد افغانی در شوهر آهو خانم با استفاده از سبک واقع گرایی اجتماعی در بستری از جامعه مذهبی- سنتی و با آفریدن ده ها شخصیت انسانی و به جنبش درآوردن حوادث واقعی از یک دوران خاص اجتماعی سخن گفته و سیر واقعی آن را با همه فراز و فرودهای آن پدیدار کرده است.

داستان شوهر آهو خانم در سال 1313 در کرمانشاه رخ می دهد و محتوای اصلی داستان با واقعیت تاسف‌بار زندگی زنان در لایه‌های زیرین جامعه در آن سال‌ها ارتباطی نزدیک دارد. در واقع شوهر آهو خانم کتابی در نکوهش آئین چند همسری است و بافت قدیمی خانواده ایرانی و موقعیت زن در خانه و اجتماع در چارچوب سنت ها و قراردادهای مسلط بر خانواده و جامعه، در طبقه متوسط را بازگو نموده و به نوعی به چالش می کشد. رمان علی محمد افغانی شروع دلنشینی دارد و در ابتدا با بیت «پیرانه سرم عشق جوانی به سر افتاد / آن شور که در دل بنهادم به در افتاد» شروع می شود و به ‌خوبی عشق، هوس و نجابت را در قالب شخصیت‌هایش برای مخاطب به تصویر می کشد.

شخصیت اصلی رمان مرد میان سالی به نام سید میران است و در واقع شوهر آهو خانم قصه عشق اوست که با یک خیرخواهی آغاز می‌شود و بعد، از مدتی به یک عشق آتشین تبدیل می شود. عشقی که سرانجام باعث می شود سیدمیران که همسر و چهار فرزند دارد برای دومین بار ازدواج کند.   

سید میران شوهر آهو خانم و شخصیت اصلی داستان، انسانی است خیر و مردم دوست، اهل معاشرت و دست دل باز که با آهو که زنی مهربان، نجیب و سنتی جامعه مرد سالار است و چهار فرزندش زندگی می کند اما موقعیتش در خانه با آمدن زنی سرکش و مدرنتر به نام هما تهدید می شود. چرا که سیدمیران دل در گرو هما بست با او ازدواج کرد. آهو و هما نماد دو تفکر متفاوت هستند. آنها دو نمونه از افراد وابسته به سنت و متمايل به تجدد را نشان مي دهند که خواهان نايل شدن به حق خود هستند. شخصیت هایی که در مسیر رسيدن به هدف راه هاي متفاوتي را مي پيمايند و با افکار و راه حل هاي جديدي آشنا مي شوند که در انتها به پايداري آهو سنت گرا و گريز هما تجددطلب مي انجامد.

استقبال از رمان «شوهر آهو خانم» در بین مردم، منتقدین و هنردوستان آنچنان قابل توجه بود که این رمان سرانجام به فیلمنامه تبدیل شد و داوود ملاپور در سال 1347 فیلم آن را با همین نام ساخت، اما فیلم روایتگری رمان را نداشته و اگر مخاطب رمان را نخوانده باشد، با دیدن این فیلم نمی‌تواند نظام علل و معلولی را که در رمان به خوبی مقدمه چینی و توصیف شده است، دریابد.

نویسنده:علی محمدافغانی                                       

علی محمد افغانی، در یازدهم دی ماه 1303 در کرمانشاه متولد شد. افغانی تحصیلات خود تا دوره متوسطه در در زادگاه خود کرمانشاه به پایان رساند و سپس برای تحصیلات عالیه به تهران رفت. چون توان مالی کافی برای ادامه تحصیل نداشت به دانشکده افسری ارتش رفت تا از مزایای مسکن و کمک هزینه دانشکده افسری استفاده کند و پس از فارغ التحصیلی، چون از فارغ التحصیلان ممتاز بود به آمریکا اعزام گردید.

علی محمد افغانی عضو سازمان نظامی حزب توده ایران بوده و به همین دلیل بود که در سال ۱۳۳۳ دستگیر شد. از آنجا که نظامی بود در زندان پادگان توسط سروان نور خمامی تحت شدیدترین شکنجه ها قرار گرفت، تا آنجا که دست چپ او مدتها فلج و ناتوان بود. افغانی در دادگاه اولیه به اعدام محکوم شد اما در تجدید نظر با یک درجه تخفیف به زندان ابد تقلیل یافت و به زندان قصر فرستاده شد و سرانجام در بهمن 1357 با انقلاب مردم و سقوط شاه آزاد گردید.

از آثار شاخص علی محمد افغانی می توان به شوهر آهو خانم، همسفرها، دکتر بکتاش، شادکامان دره قره‌سو، شلغم میوه بهشت، بافته‌های رنج، محکوم به اعدام، دختردایی پروین، سیندخت، صوفی صحنه، دزد کنگاور، دنیای پدران و دنیای فرزندان، حاج الل‍ه باشی و خداحافظ دخت‍رم اشاره کرد. وی هم اکنون در ایالات متحده زندگی می‌کند و سرگرم نگارش کتاب به زبان انگلیسی می‌باشد. افغانی چندی پیش نوشتن زندگینامه خود را به زبان انگلیسی به پایان رسانده است.