هدیه دادن در شاهنامه( به مناسبت اول بهمن روزبزرگداشت فردوسی)

هدیه دادن یک رفتار متداول در ایران است که تاریخچه ای بسیار کهن دارد. اقشار مختلف مردم ایرانیان با جایگاه اجتماعی متفاوت، در مناسبت های گوناگون به اطرافیان خود هدیه می دادند. رفتاری که نشان دهنده مهر، محبت و احترام به دیگران است. هدیه دادن در مراسمات و مناسبت های مختلف آن چنان دارای اهمیت بود که در ادبیات کشور ما نیز نمود یافته و در آثار شعرا و ادیبان مختلف آن را به وضوح آن را مشاهده می کنیم. شاهنامه اثر حماسی حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر بی مانند قرن چهارم و پنجم هجری قمری، یکی از آثاری است که در بخش های مختلف آن به هدیه دادن اشاره شده است. به بهانه اول بهمن زادروز بزرگداشت حکیم فردوسی  به سراغ این شاهکار ادبی رفته ایم تا هدیه دادن در آن را بررسی کنیم.

هدیه ای برای قهرمانان

اگر از داستان شاهنامه و فضایی که اتفاقات در آن رخ می دهد مطلع باشید، می دانید که بیشتر شخصیت های اصلی آن قهرمانان، پادشاهان و دلاوران کشور هستند که مناصب مهم سیاسی نیز دارند. طبیعتا در خصوص هدیه دادن نیز، بخش عمده شاهنامه به هدایایی که بین این افراد رد و بدل می شود، اختصاص می یابد اما موارد دیگری که هدیه دادن بین مردم عادی باشد نیز در این اثر وجود دارد.

یکی از هدایایی که در شاهنامه به چشم می خورد، خلعت نام دارد. خلعت در واقع هدیه ای است که پادشاه یا انسان بزرگ و دارای جاه و مقامی به شخص دیگر اعطا نموده باشد و اهمیت و ارزش آن نیز بیشتر از جنبه مادی به سبب هدیه دهنده آن است. البته معنی اصلی خلعت، جامه یا لباسی است که فرد بزرگ جایگاهی به آدم اعطا نموده باشد اما می تواند پول، از قبیل سکه و طلا، اسب گرانقیمت، عطر و یا هر چیز ارزشمند دیگری نیز باشد. یکی از مواردی که باعث می شد پادشاه به شخصی خلعت عطا نماید، انجام یک کار خاص و بزرگ بود و از آنجا که شاهنامه عرصه دلاوری های پهلوانان مختلف است، در بخش های مختلف شاهنامه، خلعت دادن را شاهدیم. یکی از این موارد زمانی است که زال از آزمونی که منوچهر برای او معین کرده است، موفق بیرون می آید و همین مساله باعث می شود پادشاه هدایای زیادی به او اهدا کند. فردوسی این بخش را این چنین به تصویر کشیده است.

یکی خلعت آراست شاه جهان / که گشتند از آن خیره یکسر مهان

چه از تاج پر مایه و تخت زر / چه از یاره و طوق و زرین کمر

همان جام های گرانمایه نیز / پرستنده و اسب و هرگونه چیز

در جای دیگر نیز شاه کابل به زال خلعت می دهد که فردوسی این چنین آورده است:

ابا گنج و اسبان آراسته / غلامان و هر گونه ای خواسته

ز دینار و یاقوت و مشک و عبیر / ز دیبای زربفت و چینی حریر

یکی تاج با گوهر شاهوار / یکی طوق زرین زبرجد نگار

هدیه ای برای نامه رسان ها

یکی دیگر از هدایایی که در ایران زمین اهدا می شد، هدیه ای بود که به نامه رسان ها تقدیم می شد. رساندن نامه در زمان های قدیم کار بسیار دشواری بود و گاهی نیاز بود فرد چندین روز را بدون استراحت، بتازد و راههای سخت و ناامن را بپیماید تا نامه ای مهم را به فرمانروای یک ناحیه یا سلطان کشوری دیگر برساند. به همین خاطر معمولا گیرنده نامه سعی می کرد در کنار پذیرایی شایانی که از نامه رسان می کند، هدایای قابل توجهی نیز به او بدهد. فردوسی در شاهنامه در خصوص این رسم ایرانیان می گوید:

فرستاده را خلعت و یاره داد / ز رستم همی داستان کرد یاد

نوشت آنگهی پاسخ نامه باز / به نزدیک فرزند گردان فراز

 در جای دیگری نیز پیران به همراه جواب نامه فریبرز، هدایایی نیز به رهام، که آورده نامه اوست، اهدا می کند.

یکی خلعت آراست رهام را / چنانچون بود در خور نام را

یه نزد فریبرز رهام گرد/ بیاورد نامه چنانچون ببرد

مهمان نوازترین مردم دنیا

مهمان نوازی از دیرباز از شاخصه های رفتاری ایرانیان بوده است و مردم این سرزمین به آن زبانزد هستند. مردم ایران با روی باز از مهمان پذیرایی می کنند و آن را مایه خیر و برکت برای زندگی خود می دانند. هدیه دادن به میهمان بعد از بازگشت او نیز یکی از رسومات ایرانیان بود که امروزه نیز در مناطق مختلف کشور وجود دارد. این رفتار مردم در شاهنامه نیز به خوبی نشان داده شده است و حکیم فردوسی سروده است:

سزاوار او خلعت آراستند / ز گنج آنچه پرمایه تر خواستند

به کابل دگر سام را هر چه بود/ ز کاخ و ز باغ و ز کشت و درود

دگر چارپایان دوشیدنی / ز گستردنی هم ز پوشیدنی

به سیندخت بخشید و دستش بدست / گرفت و یکی نیز پیمان ببست

نثار خاک ره آن نگار خواهم کرد

در هر کجای این سرزمین کهن که در یک مراسم ازدواج شرکت کرده باشید با این رسم مواجه شده اید که روی سر عروس و داماد، از پول، گل، نقل، شکلات و ... می ریزد. این رسم را نثار کردن می گویند و در گذشته تنها مخصوص مراسم عروسی نبوده است. بلکه بر سر مهمان، زنی که فرزندش تازه به دنیا آمده است و شخص مهم و بلندجایگاهی که به شهر یا جایی وارد می شده است نیز به همین ترتیب نثار می ریخته اند. فردوسی این رسم زیبا را این چنین به نظم در آورده است.

که فرخنده بادا پی این جوان/ برین پاک دل نامور پهلوان

چو بر پهلوان آفرین خواندند / ابر زال زر گوهر افشاندند

حکیم طوس در جای دیگر ورود زال به کابلستان را این چنین به تصویر می کشد؛

عقیق و زبر جد برو ریختند / می و مشک و عنبر برآمیختند

در جای دیگر نیز ورود کاووس به هاماوران به زیبایی هر چه تمامتر شرح داده است؛

ز ایوان سالار تا پیش در/ همه درّ و یاقوت بارید و زر

هدیه به عروس و داماد

هدایای عروسی و خواستگاری شاید مهمترین هدایای زندگی هر فردی هستند که به کشور ما نیز اختصاص نداشته و در همه دنیا مرسوم است. در ایران هدیه دادن در خواستگاری و عروسی بخش جدایی ناپذیری از آن است. فردوسی در بخش های مختلف شاهنامه، هدیه دادن در مراسم عروسی و خواستگاری را نشان داده است. در مراسم ازدواج سیاوش با فرنگیس، افراسیاب که پدر عروس است هدایای زیادی را برای آنها می فرستد؛

بیامد فرنگیس چون ماه نو/ به نزدیک آن تاجور شاه نو

بدین کار بگذشت یک هفته نیز/ سپهبد بیاراست بسیار چیز

از اسبان تازی و از گوسفند/ همان جوشن و خود و تیغ و کمند

 حکیم طوس هدیه دادن زال به رودابه در دوران نامزدی را نیز شاعرانه و ماهرانه به تصویر کشیده است. آنجا که به دلیل مخالفت سایرین، زال مجبور است هدیه خود را به صورت مخفیانه به رودابه تقدیم کند.

درم خواست و دینار و گوهر ز گنج / گرانمایه دیبای زربفت پنج

بفرمود کین نزد ایشان برید / کسی را مگویید و پنهان برید

هدیه ای برای صلح

 هدیه دادن پادشاهان و مقامات سیاسی برای جلوگیری از جنگ خونریزی نیز یکی دیگر از انواع هدایاست که در شاهنامه نیز به آن اشاره شده است. البته جالب است بدانید که به این نوع هدایا در قرآن نیز اشاره شده است. آنجا که بلقیس ملکه سبأ برای اینکه جلوی حمله حضرت سلیمان(ع) را بگیرد، هدایای زیادی برای او می فرستد. در شاهنامه نیز افراسیاب برای جلوگیری از ادامه جنگ با سیاوش هدایایی برای او می فرستد؛

فرستم به نزدیک او سیم و زر/ همان تاج و تخت و فراوان گهر

مگر کین بلاها ز من بگذرد/ که ترسم روانم فرو پژمرد

مژدگانی بده ای خلوتی نافه گشای

یکی دیگر از هدایایی که در فرهنگ ایرانی به طرف مقابل داده می شود، مژدگانی است. کسانی که خبر خوبی را می آورند به آنها مژدگانی داده می شود که این رسم رفتاری در شاهنامه نیز آورده شده است؛

چو بر خواند نامه به خسرو دبیر/ ز یاقوت رخشان دهان هجیر

بیاگند وزان پس به گنجور گفت/ که دینار و دیبا بیار از نهفت

بیاورد بدره چون فرمان شنید/ همی ریخت تا شد سرش ناپدید

بیاورد پس جامه زرنگار/ چنانچون بود از در شهریار

همیدون ببردند پیش هجیر/ ابا زین زرین ده اسب هژیر

به یارانش بر خلعت افکند نیز/ درم داد و دینار و هر گونه چیز

بهترین ها را هدیه بدهید

هدیه دادن همواره بخشی از تعاملات ایرانیان با سایرین بوده است، که به وسیله آن محبت خود را به نمایش می گذاشتند. شما نیز می توانید با هدیه دادن به اطرافیان خود، نشان دهید که آنها برای شما مهم هستند، و قصد دارید آنها را خوشحال کنید. با مراجعه به بخش محصولات این سایت می توانید هدایای بی نظیری را برای عزیزان خود سفارش دهید.