در تمدن ایران باستان جشن های زیادی برگزار می گردید که برخی از آنها منسوخ شده، برخی از آنها به شکل محدودتری نسبت به گذشته برگزار می گردد و برخی نیز هنوز هم با استقبال و حضور تعداد زیادی از مردم برگزار می شود. چهارشنبه سوری یکی از جشن های اصیل ایرانی است که با وجود پیشینه هزاران ساله آن یکی از پرطرفدارترین جشن ها در تقویم کشور است. در ادامه سلسله نوشتارهای معرفی جشن های ایران باستان، این بار به سراغ جشن چهارشنبه سوری رفتیم تا به معرفی این جشن بپردازیم.

فلسفه چهارشنبه سوری

چهارشنبه‌سوری یکی از جشن‌های اصیل ایرانی است که علیرغم اینکه در تقویم رسمی کشور ثبت نشده است اما همه مردم کشور آن را برگزار کرده و در هر نقطه کشور با رسم و رسوم خاصی در شب آخرین چهارشنبه سال (سه‌شنبه شب) برگزار می شود.

سوری به معنای سرخ است که در کنار چهارشنبه قرار گرفته و عبارت چهارشنبه سرخ را می سازد. البته سور در زبان فارسی به جشن نیز اطلاق شده اگر این معنی را مورد توجه قرار دهیم، چهارشنبه سوری را می توان جشن چهارشنبه نیز معنی کرد. در خصوص کهن بودن جشن چهارشنبه سوری شواهد زیادی وجود دارد که اشاره به این جشن و مراسمات آن در شاهنامه فردوسی یکی از مهمترین این شواهد و مدارک است. البته برخی از منابع نیز برپایی جشن چهارشنبه سوری را مربوط به پس از اسلام می دانند و دلیل ادعای خود را این مساله عنوان می کنند که جشن های ایرانیان مربوط به هم نامی روز و ماه بود و اینکه چهارشنبه ها را نحس بدانند و جشنی برای رفع نحسی آن برگزار کنند از فرهنگ اعراب نشاط می گیرد که اعتقاد به نحسی چهارشنبه ها وجود داشت.

برخی نیز حتی عمر این جشن را کوتاهتر و مربوط به قیام مختارثقفی می دانند. به اعتقاد آنها مختار در روز قیام خود به شیعیان گفت در پشت بام های خود آتش برافروزند تا بتواند دشمنان خود از شیعیان کوفه را تفکیک نموده و به راحتی کار قیام را پیش برده و بر دشمنان حمله کند و چون آغاز این قیام از آخرین چهارشنبه سال بود، این آیین پس از آن متداول شد که البته این ماجرا بیشتر شبیه یک افسانه است زیرا اگر اینگونه بود باید در منطقه فرهنگی عراق، آیین چهارشنبه سوری متداول و رایج می شد نه در ایران. دلیل و ریشه جشن چهارشنبه سوری هر چه باشد در حال حاضر این جشن یکی از اساسی ترین جشن های مردم ماست که در تمام کشور با شور و اشتیاق برگزار می شود.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری

در چهارشنبه سوری نیز مانند بسیاری دیگر از آیین های ایران باستان آتش نقش کلیدی دارد و با توجه با نام این جشن که به سرخی آتش اشاره دارد، چه بسا آتش نقشی پر رنگ تر از سایر جشن های ایرانی دارد. در عهد باستان اینگونه بود که در عصر روز چهارشنبه سوری به مانند جشن سده، مردم چندین آتش روشن می کردند. البته بزرگی این آتش به اندازه جشن سده نبود و به صورتی بود که یک فرد بالغ بتواند از روی آن بپرد. بعد از روشن کردن آتش ها از روی آن می پریدند و در هنگام پریدن عبارت «زردی من از تو، سرخی تو از من» را تکرار می کردند. فلسفه این جمله این است که به سبب احترام و تقدسی که آتش در میان ایرانیان و زرتشتیان داشته، مردم با گفتن این جمله می خواستند که آتش، مشکلات، سختی ها، بیماری و ضعف های آنها را بگیرد و سرخی، نیرو و قدرتی که در خود دارد را به آنها عطا کند. البته این در واقع خواسته ای از اهورامزدا بود و آتش در اینجا تنها نشانه ای بود. در حال حاضر چهارشنبه سوری به یک جشن ملی تبدیل شده است که تنها مختص به زرتشتیان نیست و همه ایرانیان از نژادها، قومیت ها و مذاهب مختلف در آن شرکت می کنند و به یک جشن سراسری تبدیل شده است. چهارشنبه سوری در واقع یک مقدمه و پیش درآمد برای شروع جشن نوروز در ایران است و نوید آمدن روزهای بهار را می دهد.

برخلاف خاکستر آتش جشن سده، خاکستر جشن چهارشنبه سوری نه تنها مبارک نیست، بلکه نحس و شوم است. چرا که هنگام پریدن از روی آن زردی، مشکلات و سختی ها را از انسان ها می گیرد و نیرو و قدرت خود را به آنها می دهد. به همین علت است که بعد از پایان مراسم چهارشنبه سوری، خاکستر آن را در آب روان، یا در جای دوری می ریزند که نحسی و شومی آن از زندگی آنها دور شوند. یکی از آداب و رسوم ایرانیان در جشن چهارشنبه سوری، خوردن آجیل بود. آجیل این مراسم با توجه به منطقه ای که جشن در آن برگزار می شود شامل آجیل، قیسی، کشمش سبز، مویز، پسته، بادام، باسلـُق، برگه زردآلو، فندق، نقل، برگه هلو، شکرپنیر و مغز گردو می باشد. مردم قبل از تهیه این آجیل آن را برای حل یک مشکل یا برطرف کردن یکی از سختی های زندگی نذر می کردند و به همین خاطر به آجیل مشکل گشا معروف بود.

البته متاسفانه در سالهای اخیر برگزاری این جشن روز به روز بیشتر به سمت بیراهه رفته و از یک مراسم گرم و صمیمی که برای کنار هم بودن و شاد ماندن برگزار می شود به یک صحنه جنگ خیابانی تبدیل شده است و هر ساله در روز چهارشنبه سوری افرادی زیادی با مواد محترقه مختلف آسیب های جدی دیده و برخی نیز جان خود را از دست می دهند. با اینکه برگزاری جشن ها ایرانی می تواند باعث افزایش شادی و نشاط در جامعه شود اما به بیراهه کشاندن این جشن ها نیز مانند حذف آنها می توانند خطرات جدی را در پی داشته باشد. چهارشنبه سوری مانند سایر جشن های ایرانی فرصت مناسبی برای کنار هم بودن و شاد زیستن است. فرصتی که می توانیم با هدیه دادن به کسانی که دوست داریم آن را مغتنم بدانیم. شما می توانید با مراجعه به بخش محصولات این سایت بهترین گزینه ها برای هدیه به عزیزانتان را سفارش دهید.